nakaraan.

Sa huling blog ko'y pinag-usapan ko ang kahalagahan ng pakikipag-usap. Tinalakay ko kung gaano kaimportante para sa ibang tao ang kakayahang makipag-usap ni Esteban sa mga kababalaghan. Subalit, sa kabanata tatlo at apat ay may natagpuan akong kasinghalaga o mas mahalaga pa sa pakikipag-usap. Ito ay ang salitang pasulat o ang mismong pagsulat. Mahalaga kasi ito ayon sa nobela dahil hindi ito nababago. Ito nga ang isa sa dahilan kung bakit sinulat ni Esteban ang kwento ng Ibalong.
Ito nga ang ginawa ni Esteban. Sinulat niya ang kwento ng Ibalong. Si Fray -- nga rin ay sinubukang isulat ito. Nabanggit nga na ang kwentong ito'y hindi matatapos kailanman. Dahil dito'y sinulat ni Esteban ang kwento dahil ninais niyang matapos na rin ito. Isa pa'y para na rin daw hindi na ito mabago ng iba. Sa pasalita kasing pagkkwento ay napakadaling mabago ang iilang bahagi. Gusto na niya ring panatilhin ang tunay na mga nangyari sa kwento ng Ibalong.
Lumalabas na sa apat na kabanata ay mahalaga ang mismong salita. Ito man ay maaaring pagbigkas o pagsulat. Subalit, nakadepende sa sitwasyon kung anong uri ang mas nararapat. Kapag sa pagbabahagi ng bagay-bagay ay mahalaga ang pagbigkas. Pero, kapag ninanais ng itago o itala ang mga detalyeng mahalaga, kailangan na itong isulat. Ito nga ang ginawa ni Esteban. Ito ang paraan para ang kwento ng Ibalong ay hindi mabago at mapanatili ang tunay nitong halaga.

-dale.liwanag [k. 3&4]