Kabanata 15 at 16

Sa ika-15 kabanata, tampok ang huling mga araw ni Bino sa mundo. Kasabay ng pagkasira ng bahay ng bato, unti-unti na ring nanghihina si Bino. At sa pagputok ng Bulkang Mayon, kasabay nito ang huling hininga ni Bino. Walang nagawa ang unang ulan ng Mayo upang mailigtas si Bino.

Sa kabanata 16, maraming dayaan ang nangyari sa botohan sa pagkapangulo sa pagitan nina Ferdinand Marcos at Corazon Aquino. Inilarawan ito ni Yapan sa pamamagitan ng iba-ibang hayop at nilalang na nagnanakawan ng boto.

Maraming ding kaguluhang ang sinabi ni Yapan sa kabanatang ito ng kanyang nobela.

Una niyang nabanggit ang tungkol sa aso at pusa. Nagkapalit ang kanilang mga karakter. Ngumingiyaw na ang mga aso at kumakahol na ang mga pusa. Ang pusa na ang nagbabantay sa bakuran ng mga tahanan at ang mga aso ay nagging malalambing na alaga sa loob ng mga bahay. Sa aking palagay, nagpapakita ito ng pagpapalipat-lipat ng tao sa magkabilang partido pulitikal. Sinisimbolo nito ang mga balimbing sa lipunan na walang magawa kundi ang magpalit ng karakter sa tuwing makakakita ng magandang oportunidad sa kabilang partido.

Pinuna rin ni Yapan ang mga election paraphernalia na ginamit noong botohan. Maraming nasayang na puno dahil nauwi lamang sila sa mga pangangampanya ng mga tumatakbo. Nagkalat ang mga ito sa lansangan. Ang ganitong sitwasyon ay maihahambing ko pa rin sa kasalukuyan. Maraming pulitiko ang ipinapakita ang kani-kanilang pagmumukha sa pamamagitan ng mga poster na laman lamang ay ang kanilang walang katapusang pagbati kung anumang okasyon mayroon o di naman kaya ay ang kanilang proyekto na lumalabas lamang tuwing malapit na ang eleksyon.

Naipapakita rin ni Yapan ang iba pang dayaan sa botohan tulad ng flying voter. Naipakita ito sa pamamagitan ng pagboto ng mga patay. Ayon pa kay Yapan, may mga nagputol pa ng mga daliri upang maibotong muli ang kanilang paboritong kandidato. Naipapakita nito ang kasalukuyang pangyayari tuwing eleksyon. May mga nakakaboto pa rin kahit sila ay patay na – ibigsabihin, nagagamit ang kanilang pangalan ng ibang tao upang maiboto ang kanilang manok sa eleksyon. 

Ang mga manananggal naman ay ang sumisimbolo sa mga pananakot tuwing eleksyon. Ang ganitong pangyayari ay totoo pa rin hanggang ngayon. May mga kandidato kasing namimilit na iboto sila sa pamamagitan lamang ng pananakot. Maaari rin naming sumisimbolo ang mga manananggal sa mga suhol ng mga kandidato sa botante (vote buying). Walang magagawa ang ilang mahihirap na botante kundi ang “magpabili” dahil sa hirap ng buhay.

- Michael Endozo