Kabanata 11 at 12

Ang kabanata labing-isa ay nagsasaad ng pag-iibigan nina Selya at Bino sa kabila ng pagtutol ng Don at Donya Nueva sa kanilang kasal. Sa tindi ng pagmamahal ni Bino para kay Selya, nakuha niyang masinungaling sa kanyang mga magulang upang matuloy lamang ang kanilang kasal. Ito ang unang pagkakataon na nasunod ang nais ni Bino sa kanilang pamilya. Kahit hindi nais ipakasal nina Don at Donya Nueva si Bino kay Selya na isa sa kanilang katulong, wala silang magagawa dahil buntis na umano si Selya ayon mismo sa kanilang unico hijo.

Nakita ni Bino kay Selya ang isang babaeng nais niyang makasama habambuhay kaya ginawa niya ang lahat upang mapakasalan lamang siya. Hindi naging dahilan ang pagiging katulong ni Selya sa pamilya Nueva upang hindi siya pakasalan ni Bino. Nakita ko sa kabanatang ito na ang tunay na pagmamahal ay tumitingin hindi sa pisikal na anyo at katayuan sa buhay. Ang pag-ibig ang nagpapakita sa nag-iibigan ng kanilang tunay na anyo, anyo na hindi kita ng mga mortal na mata ng mga tao.

Inilalahad din sa kabanata 11 ang tungkol sa pagbabago ng sistema ng tao sa pag-aari ng mga lupain. Noong una, sa pamamagitan ng kabayo o paningin sinusukat ang lupang iyong pagmamay-ari. Kung hanggang saan kayang tumakbo ng kabayong iyong sinasakyan, ganoon kalawak ang iyong lupain. Maaari ring sa pamamagitan ng pagtingin lamang malalaman ang lawak ng iyong lupa. Kung hanggang saan kayang umabot ang iyong paningin, ganoon kalawak ang iyong lupain.

Sa paglaon ng panahon, nagkaroon ng mas pormal na paraan ng pag-aari ng lupa. Ginawang basihan ang unang paraan kung ano ang ilalagay sa papel o titulo. Naging mahirap ito sa una dahil wala naman talagang malinaw na basihan ang unang paraan ng pag-aari ng lupa kaya halos wala ring basihan ang mga inilagay nila sa mga titulo.

Sa ikalabingdalawang kabanata, naging malinaw na sa akin na hindi na nga tunay na anak ni Bino si Nene. Nakapon si Bino sa gitna na pagtakas niya sa mga Hapon. Sa aking palagay, ito ang lihim nina Bino at Selya na sila lamang ang nakakaalam. Si Nene ay hindi isang tunay na Nueva ngunit isang bunga ng pakakasala ni Selya na pilit nilang inililihim ni Bino. Isa pang pagpapatunay nito ay ang pagkakahilig ni Bino sa paglalasing. Umiinom siya ng tuba na galing sa kinatasang mga bunga ng niyog. Ang mga niyog na ito ay hindi na mamumunga pang muli. Katulad ni Bino, na nakapon sa pagtakas mula sa mga Hapon, hindi siya magkakaroon ng anak.

Nabanggit din sa kabanata ang pag-iibigan nina Agatha at Lope. Tila ito kwento nina Bino at Selya sa ikalabing-isang kabanata. Sa kabila ng pagkakaibang pisikal, “nalampasan na ang hangganang itinakda ng kanilang katawan.“ Nagpapakita ito ng tibay ng kanilang pagmamahalan sa isa’t-isa.

Sa pagtanggi ni Bino na maging ninong sa kasal nina Agatha at Lope, nawalan ng gana si Lope tungkol sa kasal. Hindi na nga natuloy ang kasal nina Agatha at Lope. Napansin ko lang sa akdang ito na ang lahat ng pag-iibigan ay nauuwi sa kabiguan. Kahit na tunay na nagmamahalan ang isa’t-isa, nauuwi pa rin ang kanilang pag-iibigan sa “kabiguan“.

Sinasabi rin sa kabanatang ito ang pagkahumaling pa rin ni Selya sa mga produktong dayuhan. Sa kabanatang ito, nalulong siya sa pagsasabong dahil naniniwala siya na pawang manok na mula sa Texas, Amerika ang kanyang mga pansabong.

- Michael Endozo